Báo cáo nghiên cứu về phương diện giá trị nội dung, tư tưởng của bài thơ Bánh trôi nước của Hồ Xuân Hương

Bài thơ Bánh trôi nước của Hồ Xuân Hương là một trong những bài thơ nổi tiếng nhất của nền văn học Việt Nam. Không chỉ được nhiều người biết đến, bài thơ còn được phổ nhạc thành một bài hát cùng tên. Mời các em tìm hiểu bài báo cáo nghiên cứu về phương diện giá trị nội dung, tư tưởng của bài thơ Bánh trôi nước của Hồ Xuân Hương.

I. Giới thiệu chung

Hồ Xuân Hương là một nhà thơ nữ nổi tiếng hiếm có của nền văn học Việt Nam. Bà được mệnh danh là "Bà chúa thơ nôm" bởi tài năng thơ ca xuất sắc của mình. Bánh trôi nước là một bài thơ trữ tình đặc sắc của Hồ Xuân Hương, được in trong tập thơ Làm thiếp. Bài thơ được sáng tác trong bối cảnh xã hội phong kiến, khi người phụ nữ bị coi là "nửa chừng xuân" và phải chịu nhiều bất công, áp bức. 
Có lẽ bởi vì số phận hẩm hiu và hạnh phúc xa vời, Bánh trôi nước thấm sâu vào lòng người đọc bởi sự chân thật, da diết. Đặc biệt, chủ đề của tác phẩm được thể hiện rất rõ qua nội dung, tư tưởng của bài thơ Bánh trôi nước. Vậy nên, đề tài nghiên cứu em lựa chọn chính là phân tích phương diện giá trị nội dung, tư tưởng của bài thơ Bánh trôi nước của Hồ Xuân Hương.

II. Nội dung nghiên cứu

1. Khái quát bài thơ Bánh trôi nước

Thân em vừa trắng lại vừa tròn,
Bảy nổi ba chìm với nước non.
Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn,
Mà em vẫn giữ tấm lòng son.

a. Về ngôn từ, hình ảnh

Bài thơ Bánh trôi nước được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt, sử dụng ngôn từ giản dị, mộc mạc, gần gũi với đời sống dân gian. Ngôn từ trong bài thơ được sử dụng một cách linh hoạt, đa dạng, vừa thể hiện được vẻ đẹp của chiếc bánh trôi nước, vừa thể hiện được tâm tư, tình cảm của tác giả. Lời thơ như than như khóc, tiếc thương cho số phận của mình nói riêng và muôn vạn người con gái khác nói chung. Những từ ngữ gần gũi với cuộc sống thường ngày, nhìn thì đơn giản nhưng thực chất lại vô cùng có ý gợi tả.

Hình ảnh trong bài thơ Bánh trôi nước được sử dụng một cách sáng tạo, độc đáo. Hình ảnh chiếc bánh trôi nước được mượn để nói lên vẻ đẹp và số phận của người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Trong hai câu thơ đầu, tác giả sử dụng các từ láy "tròn, trắng" để gợi tả vẻ đẹp hình thể của chiếc bánh trôi nước. Hình ảnh "tròn" gợi lên vẻ đẹp đầy đặn, phúc hậu, còn hình ảnh "trắng" gợi lên vẻ đẹp trong trắng, thanh khiết của người phụ nữ. Tiếp theo, tác giả sử dụng các từ ngữ "bảy nổi ba chìm", "rắn nát" để nói lên số phận trôi nổi, bất hạnh của người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Tuy nhiên, hình ảnh chiếc bánh trôi nước cũng mang ý nghĩa biểu tượng cho số phận trôi nổi, bất hạnh. 

b. Về tư tưởng xuyên suốt bài thơ

Bài thơ sử dụng hình ảnh chiếc bánh trôi nước để nói lên vẻ đẹp và số phận của người phụ nữ. Hình ảnh chiếc bánh trôi nước hiện lên với vẻ đẹp hình thể đầy đặn, phúc hậu, trong trắng và tinh khiết. Nhưng cũng vì thế, như báo hiệu trước một cuộc đời chìm nổi, hẩm hiu. Họ phải chịu nhiều thiệt thòi, phụ thuộc vào số phận, không được tự chủ, tự quyết định cuộc đời mình. Vậy nên, tư tưởng xuyên suốt bài thơ Bánh trôi nước là sự đồng cảm, xót thương của tác giả đối với số phận của người phụ nữ trong xã hội phong kiến.

2. Giá trị nội dung của bài thơ

a. Thông điệp mà tác giả muốn thể hiện

Tố cáo xã hội phong kiến bất công, chà đạp lên quyền sống, quyền hạnh phúc của người phụ nữ: Thông qua bài thơ, ta đủ thấy được vẻ đẹp nghiêng nước của người phụ nữ, vừa đẹp vừa phúc hậu. Nhưng hỡi ôi, nàng khi ấy chỉ như một chiếc bánh trôi trắng tròn lênh đênh trên dòng nước, đặt đâu phải ngồi đó. Dù đẹp thì sao? Nàng vẫn không thể quyết định được cuộc đời của mình, bị chính vẻ đẹp đó làm hại, bị cuộc sống bất công chà đạp.

Thể hiện sự đồng cảm, xót thương của tác giả đối với số phận của người phụ nữ: Cũng là một người con gái chịu nhiều đau thương, Hồ Xuân Hương hiểu được nỗi tủi nhục của người phụ nữ. Vậy nên, trong bài thơ, giọng điệu của bà đầy vẻ xót thương, đau buồn cho những người thấp cổ bé họng trong xã hội xưa ấy.

Ngợi ca vẻ đẹp, phẩm chất của người phụ nữ: Ta không thể phủ nhận được vẻ đẹp của những người phụ nữ, không chỉ đẹp ở ngoại hình mà cả trong đức tính, trong tâm hồn. 

b. Giá trị nhân đạo 

Thay cho toàn thể những người phụ nữ, Hồ Xuân Hương thể hiện được khát vọng sống, khát vọng về hạnh phúc, thương cảm cho những số phận phụ nữ nổi chìm. Đáng lẽ ra, họ không phải chịu ngần ấy bất công mà phải nhận được hạnh phúc hơn bất cứ người nào khác.

c. Hình ảnh chiếc bánh trôi

Hình ảnh chiếc bánh trôi được làm từ bột, vậy nên bên ngoài trắng mịn, sau khi qua tay người thợ nhào nặn lại trở nên trọn đầy. Nhân bánh có màu đỏ, được ví như tấm lòng son mãi vẹn nguyên như thuở ban đầu. Khi bắc nước, thả bánh trôi vào, viên bánh tròn nhỏ long đong và chìm nổi, nổi lên khi nhân và bột bánh đã chín, trực chờ người vớt bánh ra ngoài. Tác giả đã tả cặn kẽ hình ảnh chiếc bánh, hay nói chính xác hơn là quá trình làm chiếc bánh, nhưng chứa đựng trong đó là hình ảnh ẩn dụ rất tài tình.

d. Hình ảnh người phụ nữ

Người phụ nữ qua bài thơ Bánh trôi nước có đủ cả vẻ đẹp từ ngoại hình đến tâm hồn, nhưng lại mang số phận trôi nổi, bất hạnh. Hình ảnh này đã thể hiện sự cảm thông, xót thương của tác giả đối với người phụ nữ, đồng thời cũng là tiếng nói lên án xã hội phong kiến bất công, chà đạp lên quyền sống, quyền hạnh phúc của người phụ nữ. Nhưng đó lại chính là thực trạng lúc bấy giờ mà biết bao nhà thơ, nhà văn khác đã dùng câu chữ của mình tố cáo xã hội bất công. 

3. Giá trị tư tưởng của bài thơ

Tư tưởng của Hồ Xuân Hương trong bài thơ Bánh trôi nước là tư tưởng nhân đạo, thể hiện sự cảm thông, xót thương của tác giả đối với số phận của người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Mà tư tưởng của bà gần như đồng điệu với thời đại và các nhà văn, nhà thơ thời bấy giờ. Nó phản ánh đúng thực trạng của xã hội phong kiến lúc bấy giờ, khi mà người phụ nữ bị coi là “đồ vật” như Kiều của Nguyễn Du, như Vũ Nương của Nguyễn Dữ, không có quyền lợi, không được tự chủ, tự quyết định cuộc đời mình.

Tuy nhiên, tư tưởng của Hồ Xuân Hương cũng có những nét riêng, độc đáo. Trước hết, Hồ Xuân Hương là một nữ sĩ, nên bà có sự đồng cảm, thấu hiểu sâu sắc hơn với những nỗi đau khổ, bất hạnh của người phụ nữ. Bà đã dùng ngòi bút sắc sảo, tinh tế của mình để vẽ lên bức chân dung người phụ nữ với vẻ đẹp hình thể và tâm hồn, nhưng lại mang số phận trôi nổi, bất hạnh. Hồ Xuân Hương cũng là một người có tư tưởng tiến bộ, muốn đấu tranh cho quyền sống, quyền hạnh phúc của người phụ nữ.

III. Kết luận

Vậy là bài nghiên cứu đã chỉ ra được những điểm quan trọng trong nội dung và về mặt tư tưởng của Bánh trôi nước và tác giả Hồ Xuân Hương. Nếu muốn nghiên cứu chuyên sâu hơn về bài, có thể nghiên cứu sâu về những điểm tương đồng và khác biệt của người phụ nữ trong các tác phẩm cùng thời đại.