Chêm xen (ví dụ, tác dụng, sơ đồ tư duy)

Tổng hợp kiến thức về phép tu từ Chêm xen (là gì, cách nhận biết, sơ đồ tư duy) giúp các em học sinh nắm vững kiến thức cũng như cách sử dụng biện pháp tu từ Chêm xen đạt điểm cao trong bài tập làm văn.

Chêm xen là gì ?

- Khái niệm: Là biện pháp khi tác giả xen thêm một thành phần biệt lập ngay sau bộ phận thể hiện thông tin chính trong câu để bổ xung ý nghĩa hoặc gia tăng tính hình tượng, sắc thái biểu cảm cho câu. Phép này cho phép tác giả thêm vào câu hoặc đoạn văn một cụm từ hoặc ý nghĩ không trực tiếp liên quan đến ngữ pháp của câu, nhưng lại mang mục đích rõ rệt trong việc bổ sung thông tin, tạo điểm nhấn hoặc thể hiện cảm xúc.

Ví dụ minh họa về chêm xen

Cô bé nhà bên (có ai ngờ)

Cũng vào du kích.

Hôm gặp tôi vẫn cười khúc khích

Mắt đen tròn (thương thương quá đi thôi!)

(Giang Nam)

"Cô gái như chùm hoa lặng lẽ

Nhờ hương thơm nói hộ tình yêu.

 (Anh vô tình, anh chẳng biết điều,

 Tôi đã đến với anh rồi đấy…)"

(Trích từ bài thơ "Hương thầm" của Phan Thị Thanh Nhàn)

- Sử dụng phép chêm xen để thể hiện tâm trạng và cảm xúc của người viết bằng cách chèn ý nghĩa bên trong dấu ngoặc đơn, làm nổi bật điều tác giả muốn truyền đạt và tạo thêm chiều sâu cho đoạn văn.

Tác dụng của chêm xen

- Việc chèn thêm những chi tiết này giúp làm nổi bật và làm rõ ý kiến, thể hiện sự tinh tế và sự đa dạng trong việc diễn đạt. 

- Giúp bài viết trở nên dễ hiểu, nhất quán và có cấu trúc rõ ràng. Người viết có thể liệt kê các mục tiêu, lợi ích, ví dụ hoặc các bước cụ thể để diễn đạt ý kiến một cách logic và có trình tự. 

- Việc chèn thêm những chi tiết này giúp làm nổi bật và làm rõ ý kiến, thể hiện sự tinh tế và sự đa dạng trong việc diễn đạt.

- Giúp cho nội dung mang tính logic, sự trôi chảy và sự phong phú. Điều này giúp tăng cường sự thuyết phục và độc đáo của bài viết, đồng thời tạo ra một cấu trúc rõ ràng và dễ hiểu cho người đọc.

Cách nhận biết của chêm xen

- Phần có sử dụng phép chêm xen thường được tách biệt bằng các dấu phẩy, dấu gạch ngang, dấu ngoặc đơn.

- Sử dụng các từ nối như "thêm vào đó", "ngoài ra", "tuy nhiên", "do đó", "vì vậy", "mặt khác"

Sơ đồ tư duy của chêm xen

Bài tập vận dụng

Câu 1: Có ý kiến cho rằng: thành phần phụ chú thường được dùng trong phép chêm xen để giải thích, mở rộng một nội dung nào đó của văn bản. Ý kiến này có đúng không ? Vì sao ?

Lời giải:

Theo em ý kiến trên là đúng. Vì:

- Thành phần phụ chú thường được sử dụng để cung cấp thêm thông tin chi tiết hoặc giải thích rõ ràng về một khía cạnh cụ thể của nội dung đã được đề cập trước đó trong văn bản. Điều này giúp làm sáng tỏ và mở rộng hiểu biết của độc giả về chủ đề hoặc tình huống đang được diễn tả.

- Nó có thể được sử dụng để thêm các chi tiết, ví dụ, hoặc hình ảnh cụ thể vào văn bản, từ đó tạo ra một bức tranh sinh động và hấp dẫn hơn về nội dung. Điều này giúp độc giả dễ dàng hình dung và tận hưởng nội dung hơn.

- Được sử dụng để đảm bảo độc giả hiểu đúng và đầy đủ về một khía cạnh cụ thể của văn bản. Điều này đặc biệt quan trọng khi văn bản đang trình bày thông tin kỹ thuật, khoa học, hoặc phức tạp mà cần sự giải thích chi tiết.

Câu 2: Chỉ ra và phân tích tác dụng của phép chêm xen trong đoạn thơ sau:

” Cô bên nhà bên ( có ai ngờ )
Cũng vào du kích
Mắt đen tròn ( thương thương quá đi thôi )"

( Trích Quê hương – Giang Nam) 

Lời giải:

+) Tác dụng của biện pháp chêm xen trong đoạn thơ của Giang Nam: thành phần chêm xen (có ai ngờ) bổ sung thêm về thái độ bất ngờ của tác giả trước sự việc cô bé nhà bên mới ngày nào còn là một cô bé con nay đã là một cô du kích.

+) Thành phần chêm xen ( thương thương quá đi thôi ) là tình cảm trìu mến của tác giả dành cho cô bé nhà bên.

Câu 3: Phân tích tác dụng của biện pháp chêm xen được sử dụng trong các câu sau:

a. Thanh rút khăn lau mồ hôi trên trán - bên ngoài trời nắng gắt - rồi thong thả đi bên bức tường hoa thấp chạy thẳng đến đầu nhà.

(Thạch Lam, Dưới bóng hoàng lan)

b. Gạch mát và phủ rêu khiến Thanh nhớ lại hai bàn chân xinh xắn của Nga, ngày nào, đi trên đó.

(Thạch Lam, Dưới bóng hoàng lan)

c. Tuy nhiên, ông thường xuyên bị thanh tra Gia-ve (người luôn ngờ vực vể nhân thân của ông) rình mò, theo dõi.

(Phần tóm tắt tác phẩm Những người khốn khổ)

Lời giải:

a. Trong câu này, biện pháp chêm xen được sử dụng để giải thích cho hành động của nhân vật Thanh - "rút khăn lau mồ hôi trên trán." Bên ngoài trời nắng gắt, việc này có thể được coi là một hành động tự nhiên để giúp Thanh cảm thấy thoải mái hơn. Tuy nhiên, thông qua việc sử dụng biện pháp chêm xen, tác giả tạo ra một hình ảnh mô tả chi tiết và sinh động, cho thấy Thanh đang phải đối mặt với nhiệt độ cao và cảm giác mồ hôi trên trán của anh ta, điều này giúp độc giả đồng cảm với tình trạng nhiệt đới nắng gắt và cảm nhận được cảm xúc của nhân vật.

b. Câu này sử dụng biện pháp chêm xen để bổ sung thông tin về kí ức của nhân vật Thanh về hai bàn chân của Nga. Bằng cách nói rằng "Gạch mát và phủ rêu khiến Thanh nhớ lại hai bàn chân xinh xắn của Nga," tác giả thể hiện tình cảm của Thanh đối với Nga và cách mà những chi tiết nhỏ như gạch mát và rêu có thể kích thích ký ức và tạo ra sự gắn kết với nhân vật Nga.

c. Trong câu này, biện pháp chêm xen được sử dụng để bổ sung thông tin về thanh tra Gia-ve. Mặc dù đã được giới thiệu trong câu chuyện, thông tin về thanh tra Gia-ve cần được mở rộng để làm rõ tình huống và vai trò của ông. Việc sử dụng biện pháp chêm xen giúp tạo ra một hình ảnh sống động về thanh tra Gia-ve, cho độc giả thấy rõ sự rình mò và theo dõi của ông đối với nhân thân của ông khác biệt so với những người khác.