Đọc hiểu Lặng lẽ Sa Pa (Ngữ văn 8 Kết nối tri thức)

Tổng hợp kiến thức trọng tâm của tác phẩm Lặng kẽ Sa Pa bao gồm Giới thiệu tác giả - tác phẩm, bài soạn, sơ đồ tư duy tác phẩm Lặng lẽ Sa Pa - SGK Ngữ Văn 8 Kết nối tri thức.

A. Tác giả - Tác phẩm Lặng lẽ Sa Pa

I. Tác giả

1. Tiểu sử

- Nguyễn Thành Long sinh vào ngày 16 tháng 6 năm 1925.

- Nguyễn Thành Long sinh tại huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam. Nguyên quán của ông là ở Quy Nhơn, Bình Định. Ông là con của một gia đình viên chức nhỏ.

- Khi 18 tuổi, ông chuyển đến Hà Nội để học và đã viết cho báo Thanh Nghị vào năm 1943.

- Trước cách mạng tháng Tám, ông tham gia viết theo xu hướng lãng mạn, nhưng nhìn chung, tác phẩm của ông chưa có ảnh hưởng đáng kể đến người đọc.

- Sau cách mạng tháng Tám, Nguyễn Thành Long tham gia hoạt động văn nghệ trong giai đoạn kháng chiến chống Pháp (1946-1954) tại khu vực Nam Trung Bộ và bắt đầu viết văn trong thời gian này.

- Sau năm 1954, ông chuyển ra Bắc và tiếp tục sáng tác và biên tập cho các báo chí và nhà xuất bản. Ông cũng dạy viết văn tại trường Nguyễn Du trong một khoảng thời gian.

- Nguyễn Thành Long qua đời tại Hà Nội vào ngày 6 tháng 5 năm 1991 do mắc bệnh ung thư đại trực tràng. Ông qua đời trong sự tĩnh lặng khi vợ đi công tác ở nước ngoài, một con đi học ở nước ngoài và một con nhỏ đi học.

2. Sự nghiệp văn học

a. Tác phẩm chính

- Nguyễn Thành Long đã cho xuất bản nhiều tác phẩm văn xuôi (tiêu biểu hơn cả là truyện ngắn, bút ký), gồm các các tập:

+ Ta và chúng nó (tập truyện ngắn, 1950)

+ Khúc hát của người cán bộ (truyện vừa, 1950)

+ Bát cơm Cụ Hồ (tập bút ký, 1952)

+ Những tiếng vỗ cánh (tập truyện ngắn, 1967) ...

b. Phong cách nghệ thuật

- Nguyễn Thành Long là một nhà văn tài ba, chuyên sáng tác truyện ngắn và ký. 

- Trong lĩnh vực truyện ngắn, ông nổi bật với phong cách đặc trưng, tạo dựng những hình tượng tuyệt đẹp và sử dụng ngôn ngữ tinh tế, giàu cảm xúc, nhẹ nhàng.

- Những tác phẩm của ông mang đến cho người đọc cảm giác mê đắm, sự thanh thản và sự thưởng thức tinh túy của văn chương.

II. Tác phẩm

1. Hoàn cảnh sáng tác

- Truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa viết năm 1970, sau chuyến đi thực tế Lào Cai của nhà văn, được in trong tập Giữa trong xanh (1972). 

- Trong một tình huống gặp gỡ không ngờ, tác giả thể hiện sự đẹp đẽ của con người lao động và tầm quan trọng của những công việc không nổi bật thông qua cuộc gặp giữa một hoạ sĩ già, một kỹ sư trẻ và một thanh niên làm công tác tại trạm khí tượng trên đỉnh Yên Sơn ở Sa Pa.

2. Thể loại

Truyện ngắn

3. Bố cục

Truyện ngắn chia làm 3 phần:

- Phần 1 (từ đầu đến "Kìa, anh ta kia"): Anh thanh niên qua lời kể của bác lái xe.

- Phần 2 (tiếp theo đến "không có vật gì như thế"): Cuộc gặp gỡ, trò chuyện giữa ông họa sĩ, cô kĩ sư và anh thanh niên.

- Phần 3 (đoạn còn lại): Cuộc chia tay giữa ba người

4. Nội dung chính

Trong truyện ngắn "Lặng lẽ Sa Pa", tác giả thành công trong việc miêu tả hình ảnh động lòng của những người lao động bình thường, trong đó có một anh thanh niên đơn độc làm công tác khí tượng trên đỉnh núi cao. Qua câu chuyện, tác phẩm khẳng định vẻ đẹp của những con người lao động và giá trị ý nghĩa của những công việc khiêm tốn và im lặng.

5. Nghệ thuật

- Xây dựng tình huống hợp lí, cách kể chuyện tự nhiên.

- Nhân vật chính được miêu tả từ nhiều điểm nhìn.

- Kết hợp tự sự, miêu tả, biểu cảm, bình luận.

- Truyện ngắn giàu chất thơ

- Lời văn mượt mà, trau chuốt, đầy chất thơ, giàu chất hội họa, trong trẻo.

B. Soạn bài Lặng lẽ Sa Pa

Câu 1: Xác định đề tài của truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa

Trả lời:

Truyện ngắn đã khen ngợi những lao động viên chân thành trong sự phát triển chủ nghĩa xã hội tại miền Bắc.

Câu 2: Tóm tắt tác phẩm và nêu nhận xét về kiểu cốt truyện.

Trả lời:

* Tóm tắt:

Trong hành trình từ Hà Nội đến Lào Cai, một nhóm gồm bác lái xe, ông họa sĩ lão thành và cô kỹ sư nông nghiệp trẻ đang vui vẻ trò chuyện. Xe dừng lại trong 30 phút để hành khách nghỉ ngơi. Lúc này, bác lái xe giới thiệu một chàng trai trẻ 27 tuổi, làm công tác khí tượng và vật lý địa cầu trên đỉnh núi Yên Sơn. Anh chàng mời ông họa sĩ và cô gái đến thăm nơi làm việc và ở của mình. Mặc dù gặp nhiều khó khăn, anh chàng vẫn tích cực làm việc và góp phần vào công việc lao động và sản xuất. Ông họa sĩ cảm nhận được vẻ đẹp của người lao động mới thông qua hình ảnh của anh. Ông quyết định vẽ chân dung anh, nhưng anh chàng từ chối và giới thiệu hai người khác xứng đáng hơn: ông kỹ sư trồng rau và một cán bộ nghiên cứu về sét. Ông họa sĩ và cô gái phải chia tay anh để tiếp tục hành trình với nhiều tình cảm lưu luyến.

* Nhận xét về cốt truyện:

Cốt truyện "Lặng lẽ Sa Pa" đơn giản, kể về cuộc gặp gỡ của bốn người: bác lái xe, ông họa sĩ, cô kỹ sư trẻ và anh chàng trẻ tuổi, trong khoảng thời gian ngắn giữa cảnh núi rừng Sa Pa yên bình và thơ mộng. Cuộc gặp gỡ này đưa ra chân dung của anh chàng trẻ một cách tự nhiên, qua những suy nghĩ và nhận định của các nhân vật khác. Truyện tạo ra tình huống giản dị và nhẹ nhàng, như mở cánh cửa dẫn người đọc vào một thế giới cổ tích.

Câu 3: Nhân vật anh thanh niên được nhà văn miêu tả qua những chi tiết nào (ngoại hình, lời nói, hành động, suy nghĩ, hoàn cảnh sống, công việc, mối quan hệ với các nhân vật khác)? Hãy dựa vào một số chi tiết tiêu biểu để nhận xét về tính cách của nhân vật.

Trả lời:

* Công việc và hoàn cảnh sống

+ Công việc: “làm công tác khí tượng kiêm vật lí địa cầu” - công việc đòi hỏi độ chính xác cao.

+ Hoàn cảnh sống: Sống một mình trên đỉnh núi Yên Sơn với độ cao hơn 2600 mét và ở cái độ cao ấy, suốt bốn mùa chỉ toàn “cây cỏ và mây mùa lạnh lẽo”

→ Hoàn cảnh sống khắc nghiệt, thiếu thốn, công việc đầy những khó khăn

* Những phẩm chất tốt đẹp của anh thanh niên:

- Có trách nhiệm, yêu lao động và luôn hoàn thành công việc, nhiệm vụ được giao:

+ Dù sống một mình giữa đỉnh núi cao mà không có ai theo dõi hay quản lí, anh vẫn luôn tuân thủ thời gian và hoàn thành công việc đúng theo quy định. 

+  Anh tin rằng khi làm việc, anh và công việc trở thành một thể, không cần phải nhìn nhận nó như là việc riêng tư. 

+ Anh yêu công việc của mình và coi đó là cuộc sống của mình, vì "Công việc của anh thật khó khăn, nếu bỏ nó đi, anh sẽ rất buồn khóc mất." Anh luôn truyền đạt về công việc của mình với tình yêu và sự hào hứng to lớn.

- Anh thanh niên có tấm lòng cởi mở, hiếu khách và biết cách quan tâm đến những người xung quanh:

+ Dù sống một mình giữa đỉnh núi cao, anh luôn khao khát được gặp gỡ và trò chuyện với những người khác.

+  Anh đã chào đón những khách du lịch đến thăm nhà mình với tấm lòng nhiệt thành, sự cởi mở, nồng hậu và ấm áp. 

+ Anh thậm chí đã tặng bác lái xe một số tam thất mà anh vừa khai quật, chỉ vì biết rằng bác lái xe đã nói với anh về tình hình ốm đau của vợ.

- Anh thanh niên luôn biết sắp xếp công việc, cuộc sống một cách khoa học và hợp lí:

+ Anh vẫn duy trì sự gọn gàng và sắp xếp mọi thứ một cách có tổ chức. 

+ Anh trồng hoa, tạo nên một vườn hoa rực rỡ với đủ loại màu sắc, nuôi gà và thưởng thức nước chè hàng ngày.

+  Anh cũng đam mê đọc sách và tận hưởng những giây phút học hỏi.

- Anh thanh niên còn hiện lên vẻ đẹp của một người sống khiêm tốn, chân thật:

+ Với anh thanh niên, công việc của mình chỉ là công việc bình thường như biết bao công việc khác.
Khi ông họa sĩ muốn vẽ anh, anh đã từ chối vì với anh, còn có rất nhiều người đáng để ngợi ca, để vẽ hơn mình

Câu 4: Chân dung nhân vật anh thanh niên hiện ra qua cảm nhận của những nhân vật nào? Cách xây dựng nhân vật như vậy có tác dụng gì?

Trả lời:

- Chân dung nhân vật anh thanh niên được hiện lên qua góc nhìn của những nhân vật người họa sĩ già và cô kỹ sư. 

- Cách xây dựng nhân vật như vậy có tác dụng:

+ Những nhân vật người họa sĩ già và cô kỹ sư truyền tải thông điệp sâu sắc về lòng biết ơn và kính trọng đối với những người lao động, những người đã đóng góp và hy sinh vì cộng đồng. Những hình ảnh và tình cảm được tái hiện trong tác phẩm giúp khán giả hiểu và đánh giá cao những nỗ lực và tinh thần của những con người này.

+ Qua việc thể hiện cuộc sống lao động và tình yêu công việc của anh thanh niên, những tác phẩm này cũng tạo ra sự ngưỡng mộ và khích lệ cho mọi người trong xã hội để trân trọng công việc của mình và thể hiện sự tận tụy và sự đam mê trong mỗi công việc mà họ đảm nhận.

Câu 5: Tìm một số chi tiết thể hiện cảm xúc, suy nghĩ của nhân vật họa sĩ về nghệ thuật. Trên cơ sở đó, em hãy nhận xét về vai trò của nhân vật này trong tác phẩm?

Trả lời:

- Một số chi tiết thể hiện cảm xúc, suy nghĩ của nhân vật họa sĩ về nghệ thuật

+ Ông có những suy nghĩ rất đẹp về nghệ thuật và con người:

+ Ông là một người nghệ sĩ chân chính luôn khao khát nghệ thuật, khát khao sáng tác. Luôn tìm kiếm vẻ đẹp trong cuộc sống để đưa vào nghệ thuật.

+ Ông luôn trăn trở phải vẽ được cái gì mà suốt đời mình thích.

+ Ông là người nghệ sĩ nhiều kinh nghiệm và óc quan sát tinh tế: (căn phòng, vườn hoa và chân dung anh thanh niên đều được miêu tả qua lăng kính của người họa sĩ).

- Vai trò của nhân vật này:

Nhân vật này cùng với các nhân vật phụ khác đã góp phần làm nổi bật “bức chân dung” của anh thanh niên, làm cho chân dung nhân vật chính thêm sáng đẹp và tạo nên chiều sâu tư tưởng.

Câu 6: Những bức tranh thiên nhiên Sa Pa tuyệt đẹp đã góp phần tạo nên chất thơ cho tác phẩm. Hãy chọn một đoạn văn tả cảnh Sa Pa mà em ấn tượng nhất và nêu cảm nhận.

Trả lời:

Trong những đêm tối tăm, khi nhìn lên bầu trời, cháu thấy một ngôi sao xa xăm, và cháu nghĩ rằng ngôi sao đó phải cô đơn một mình. Nhưng bây giờ, trong công việc của cháu, cháu không còn nghĩ như vậy nữa. Vì khi cháu làm việc, cháu và công việc trở thành một, không thể nói là cháu làm một mình được. Huống chi công việc của cháu liên quan đến công việc của rất nhiều anh em, đồng chí khác dưới sự lãnh đạo. Ai trong số họ có thể không "thèm" công việc của cháu? Cháu sinh ra không chỉ vì mình mà còn vì người khác, và cháu làm việc vì một mục tiêu lớn hơn bản thân. Đó chính là điều cháu tự nhắc nhở cháu mỗi khi suy nghĩ về công việc.

Câu 7: Tác phẩm gợi cho em những suy nghĩ, bài học gì?

Trả lời:

Tác phẩm này đã gợi cho em một câu chuyện đầy cảm hứng về sự ca ngợi những người lao động im lặng. Chúng ta cần biết trân trọng và học hỏi từ những người đã hy sinh và đóng góp hết mình cho đất nước. Chúng ta nên tìm cách báo đáp công ơn đó bằng cách học tập, rèn luyện theo những tấm gương đáng ngưỡng mộ đó.

---------------------------------- 

Trên đây Topbee đã mang tới cho các bạn những kiến thức tổng hợp về tác giả -  tác phẩm, bài soạn, sơ đồ tư duy của văn bản Lặng lẽ Sa Pa. Những câu trả lời dựa trên ngữ liệu văn bản, được chắt lọc kỹ càng đảm bảo chính xác nhất. Chúng tôi hi vọng các bạn đã có kiến thức hữu ích khi đọc bài viết này, chúc các bạn học tốt.