Nói quá (ví dụ, tác dụng, sơ đồ tư duy)

Tổng hợp kiến thức về phép tu từ Nói quá (là gì, cách nhận biết, sơ đồ tư duy) giúp các em học sinh nắm vững kiến thức cũng như cách sử dụng biện pháp tu từ Nói quá đạt điểm cao trong bài tập làm văn.

Nói quá là gì ?

- Khái niệm: Nói quá là cách nói phóng đại quy mô, mức độ, tính chất của sự vật, sự việc hay hiện tượng có thật trong thực tế. Đồng thời là biện pháp tu từ nhằm mục đích để có thể phóng đại mức độ, quy mô, tính chất của sự vật, sự việc, hiện tượng được miêu tả với mục đích tạo ấn tượng, tạo điểm nhấn và tăng sức biểu cảm cho sự diễn đạt.

 - Nói quá còn được biết đến có nhiều tên gọi khác như: khoa trương, ngoa dụ, thậm xưng, phóng đại, cường điệu. 

Phân loại về nói quá

- Nói quá kết hợp với so sánh tu từ

Khi kết hợp hai biện pháp tu từ này sẽ nhằm mục đích làm rõ hơn, cụ thể hơn, sinh động hơn bản chất của đối tượng. Nếu kết hợp cả hai phép tu từ sẽ đem lại hiệu quả cao hơn.

- Dùng những từ ngữ phóng đại khác

+ Dùng những từ ngữ mang sẵn ý nghĩa phóng đại như: cực kỳ, vô kể, vô hạn độ, tuyệt diệu, mất hồn, …

+ Các từ ngữ phóng đại có thể là: nhớ đến cháy lòng, cưỡi vỡ bụng, …

+ Từ ngữ phóng đại có thể thể hiện thông qua những thành ngữ, tục ngữ: ăn như rồng cuốn, nói như rồng leo, khoẻ như voi, đẹp như tiên, …

Ví dụ minh họa về nói quá

Trên trời mây trắng như bông

Ở dưới cánh đồng bông trắng như mây

Mấy cô má đỏ hây hây

Đội bông như thể đội mây về làng

(Ca dao)

- Các cụm từ dùng biện pháp nói quá là: buồn nẫu ruột, tức sôi máu, mệt đứt hơi, ngã vỡ mặt, nghĩ nát óc, khóc như mưa, nói rã cả họng, lo sốt vó, vắt chân lên cổ,...

Mẹ già như chuối ba hương

Như xôi nép một, như đường mía lau

(Ca dao)

+ Ví dụ:

 “Chọc trời khuấy nước mặc dầu
Dọc ngang nào biết trên đầu có ai”

(Nguyễn Du)

- Biện pháp tu từ nói quá trong câu thơ góp phần làm tăng tính chất anh hùng ca trong hành động của nhân vật Từ Hải.

+ Ví dụ:

 “Đêm tháng năm chưa nằm đã sang
Ngày tháng mười chưa cười đã tối”

(Tục ngữ)

Câu nói trên phóng đại về thơi gian. Nhằm nhấn mạnh tính chất thời gian, nhắc nhở mọi người điều chỉnh công việc cho phù hợp.

+ Ví dụ: “Con đường mòn chạy thẳng đến tận chân trời”

Câu nói trên phóng đại về quy mô. Cho thấy con đường rất dài, tăng sức gợi cho người đọc.

+ Ví dụ:

“Cày đồng đang buổi ban trưa
Mồ hôi thánh thót như mưa ruộng cày”

(Ca dao)

Câu nói trên phóng đại về mức độ, cho thấy sự vất vả của người nông dân khi làm ra hạt gạo.

Tác dụng của nói quá

- Người ta thường sử dụng biện pháp nói quá nhằm nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm và thu hút, gây thích thú cho người đọc, người nghe và có tác dụng tích cực để mô tả sự việc, sự vật hay hiện tượng có thật.

- Ngoài ra, biện pháp tu từ còn được dùng trong các tác phẩm văn học như các bài ca dao, châm biếm, anh hùng ca,... Đôi khi nó còn được kết hợp với các biện pháp tu từ khác để câu văn câu nói trở nên sinh động hơn.

Cách nhận biết cách nói quá

- Để nhận biết biện pháp nói quá cần điều chỉnh nội dung lời nói với thực tế và nắm được cái ý nghĩa hàm ẩn của lời nói hiểu theo nghĩa bóng chứ không hiểu theo nghĩa đen.

- Nói quá thường được sử dụng trong khẩu ngữ. Ví dụ: buồn nẫu ruột, giận sôi gan, bầm gan tím ruột, mệt đứt hơi, đói rã họng, vỡ mặt, lo sốt vó, người đen như cột nhà cháy, nói như rồng leo…

- Nói quá thường xuất hiện trong những văn bản có chức năng kêu gọi, lời hiệu triệu.

Sơ đồ tư duy của biện pháp nói quá

Bài tập vận dụng

Câu 1: Tìm biện pháp nói quá và giải thích ý nghĩa của chúng trong các ví dụ sau:

a. Bàn tay ta làm nên tất cả

có sức người sỏi đá cũng thành cơm.

(Hoàng Trung Thông, Bài ca vỡ đất)

b. Anh cứ yên tâm, vết thương chỉ sượt da thôi. Từ giờ đến sáng em có thể đi lên đến tận trời dược.

(Nguyễn Minh Châu, Mảnh trăng cuối rừng)

c. [...] Cái cụ bà thét ra lửa ấy lại sử nhũn mời hắn vào nhà xơi nước.

(Nam Cao, Chí Phèo)

Lời giải:

a. "Có sức người sỏi đá cũng thành cơm." Biện pháp nói quá ở đây để nhấn mạnh vai trò sự cố gắng, kiên trì, sức khỏe trong lao động, có thể cải tạo tự nhiên mang lại nguồn sống của con người.

b. "em có thể đi lên tới tận trời được" nói quá ở đây để nhằm khẳng định tinh thân không ngại khó, không ngại khổ của nhân vật.

c. "cụ bà thét ra lửa" ở đây, biện pháp nói quá được sử dụng để thể hiện nhân vật bà cụ có thế lực, có quyền lực.

Câu 2: ĐIền các thành ngữ sau đây vào chỗ trống để tạo biện pháp tu từ nói quá: Bầm gan tím ruột, chó ăn đá gà ăn sỏi, nở từng khúc ruột, ruột để ngoài da, vắt chân lên cổ.

a. Ở nơi /.../ thế này, cỏ không mọc nổi nữa là trồng rau, trồng cà.

b. Nhìn thấy tội các của giặc, ai ai cũng /.../

c. Cô Nam tính tình xởi lởi, /.../

d. Lời khen của cô giáo làm cho nó /.../

e. Bọn giặc hoảng hốt /.../ mà chạy.

Lời giải:

a. Có ăn đá gà ăn sỏi

b. Bầm tím gan tím ruột

c. Ruột để ngoài da

d. Nở từng khúc ruột

e. Vắt chân lên cổ

Câu 3: Đặt câu với các thành ngữ dùng biện pháp nói quá sau đây: nghiêng nước nghiêng thành, dời non lấp biển, lấp biển vá trời, mình đồng da sắt, nghĩ nát óc.

Lời giải:

- Nàng Tây Thi đẹp nghiêng nước nghiêng thành.

- Nhân dân ta, đồng bào ta đã đánh tan mọi âm mưu, thủ đoạn của quân xâm lược bằng tinh thần đoàn kết, ý chí kiên cường và sức mạnh dời non lấp biển.

- Lúc còn bé, em thích nhất là được nghe bà kể về câu chuyện thần Nữ Oa lấp biển vá trời.

- Chỉ có những người mình đồng da sắt mới có thể chịu được cái nóng hầm hập dưới hầm.

- Bài toán thầy giao sáng nay khó quá, tôi nghĩ nát óc vẫn chưa tìm ra cách giải.

Câu 4: Tìm năm thành ngữ so sánh dùng biện pháp nói quá.

Lời giải:

5 thành ngữ có sử dụng biện pháp nói quá là:

- Lớn nhanh như thổi

- Trắng như bông

- Nắng như đổ lửa

- Ngáy như sấm

- Chậm như rùa

Câu 5: Viết một đoạn văn, hoặc làm một bài thơ có dùng biện pháp nói quá.

Đoạn văn tham khảo:

Tôi có một người bạn thân thuở ấu thơ tên là Linh. Chúng tôi cùng sinh ra và lớn lên ở vùng biển. Cùng là những đứa con của biển, tôi thì đen như mực còn Linh lại có nước da trắng như trứng gà bóc. Bây giờ, khi lên đại học, dù mỗi đứa học ở một nơi, nhưng chúng tôi vẫn luôn hướng về nhau, quan tâm và tâm sự với nhau mọi chuyện trên trời dưới bể. Vì vậy, tôi rất trân trọng người bạn thân này.